Қазақ әдебиетіндегі бала психологиясының көркем прозадағы көрінісі
Б. Соқпақбаевтың «Балалық шаққа саяхат» повесі мен А. Елгезектің «Болмаған балалық шақ» шығармалары негізінде
DOI:
https://doi.org/10.71078/23s99d15Түйін сөздер:
балалық шақ, балалық шақтың жан жарасы, қоршаған орта, психологиялық даму, отбасылық тәрбие, дарын, көркем әдебиет, мектептегі білім беру, Бердібек Соқпақбаев, Ақберен Елгезек, қарым-қатынасАңдатпа
Бұл мақалада бала психологиясын танудың ерекше әдісі – көрнекті адамдардың көркем әдебиеттегі өмірбаяндық шығармаларын талдау қарастырылады. Бұл әдісті көрнекті педагог-психолог П.Ф. Каптерев ұсынған және ол XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында балалар психологиясы мен педагогикада кеңінен қолданыс тапқан. Мұндай талдауға жүгіну бір жағынан балалық әлем туралы шынайы әрі құнды деректерді іздеуге, сондай-ақ оны зерттеудің объективті әдістерін табуға, екінші жағынан жазушылардың жаңа кейіпкер – баланың жан дүниесінің нәзік дамуын жан-жақты зерделеу ұмтылысына байланысты болды. Каптерев бұл таным әдісінің қолайлылығы, мүмкіндіктері, мақсаттары мен міндеттерін балалық шақтағы психикалық дамудың жүрісін зерттеу тұрғысынан негіздейді. Ол бұл үдерісті ішкі (тұқымқуалаушылық бейімділіктер, жеке тәжірибе мен қызмет, өзін-өзі тәрбиелеу) және сыртқы факторлардың (тұрмыс жағдайлары, қоршаған әлеуметтік және физикалық орта, отбасылық тәрбие, мектептегі білім беру) өзара әрекеттес жүйе ретінде қарастырады. Бұл зерттеу жан-жақтылық, тұтастық және дараландыру қағидаттарына сүйенеді. Каптерев бұл әдіс балалар психологиясындағы теориялық зерттеулерді алмастырмайды, керісінше оларды едәуір толықтырып, тексеруге, тұлғаның қалыптасуын көрнекі түрде көрсетуге, белгілі бір әсерлердің маңызын анықтауға және жаңа мәселелерді қоюға мүмкіндік беретінін айтады. Көркем әдеби шығармаларды талдай отырып, Каптерев мектепке дейінгі жастағы психикалық дамудың жалпы бейнесін, балалық шақтағы тұлғалық сипат пен көркемдік қабілеттің қалыптасу ерекшеліктерін, балалар типтерінің психологиялық ерекшеліктері мен олардың пайда болу шарттарын сипаттайды. XX ғасыр басындағы зерттеушілер үшін басты мәселе – көркем әдебиеттегі балалар типтерінің кең галереясын талдау, яғни мұрагерлік жағдайлармен қатар, ең алдымен балалар мен ересектер әлемінің өзара әрекеттесуінің шешуші әсері негізінде баланың жеке тұлғасының жас ерекшелігі мен даралық сипаттарын анықтау.
Әдебиеттер тізімі
«Петербург саясаты» Қорының Презентациясы бойынша. (2017, сәуір 18).
Бегоян, А.Н. (2013). Анатомия психотравмы: боль, болезнь и исцеление. Психотерапия, (5)
Елгезек, А. (2024). Болмаған балалық шақ. Абай.
Жұмабаев, М. (1922). Педагогика.
Ислами, В. (2024). Психологический роман в детской литературе. Salud.
Каптерев, П. Ф. (1894). Детство и юность Жорж Занд с психологической точки зрения.Воспитание и обучение. (8).
Соқпақбаев, Б. (1960). Балалық шаққа саяхат. Жауқазын
Шамис, Е. (2018) Е. Шамис жобасының деректері және #Y ұрпағы және #Z ұрпағы Күн астында жеке орындарын іздеу
Шамис. Е., Никонов, Е. (2018) Ұрпақтар теориясы: Бэби-бумерлер стратегиясы. (2 б)
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Айгерим Касенова (Автор)
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
Дәйексөзді қалай келтіруге болады
