Қазақ анимациясындағы Абай мұрасы: бала дискурсы және медиалингвистикалық бейімделу

Айнұр Абдыкадырова; Осман Йылдыз

doi:10.71078/zc3qqx29

Авторлар

Айнұр Абдыкадырова Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Автор https://orcid.org/0000-0001-9551-2719
Осман Йылдыз Сүлеймен Демирел университеті Автор https://orcid.org/0000-0003-2250-0260

DOI:

https://doi.org/10.71078/zc3qqx29

Түйін сөздер:

Абай мұрасы, бала дискурсы, медиалингвистика, когнитивтік прагматика, лингвоконцептология

Аңдатпа

Бұл мақалада Абай Құнанбайұлының тілдік-философиялық мұрасын қазіргі қазақ анимациялық медиамәтіндерінде бейімдеу үдерісі медиалингвистикалық және когнитивтік-прагматикалық тұрғыдан кешенді түрде талданады. Зерттеудің өзектілігі – анимациялық медиамәтіндердің балаларға ұлттық-рухани кодты сіңірудің ең тиімді, эмоционалды және көркем құралдарының біріне айналып отырғандығында. Зерттеудің мақсаты – Абай концептілерінің («ақыл», «жүрек», «қайрат», «ар», «еңбек», «адам болу») мультимедиалық дискурста қалай бейнеленетінін, қандай семиотикалық, интонациялық және когнитивтік тетіктер арқылы жүзеге асырылатынын анықтау.

Зерттеу сапалық сипаттағы әдістерге негізделіп, контент-талдау, дискурстық және прагматикалық актілерді саралау, медиасемиотикалық карта жасау, концептуалды араласу теориясы мен лингвоконцептологиялық тәсілдер қолданылды. Мақалада зерттеу нысаны ретінде «Balapan» арнасында көрсетілген «Мұзбалақ», «Күлпаш», «Қойшы мен Ұры», «Ер Төстік» сияқты отандық анимациялық мультфильмдер таңдалды. Нәтижесінде Ұлы ойшылдың ілімі үш деңгейде бейімделетіні белгілі болды: дидактикалық – кеңес пен бұйрық үлгісіндегі тікелей репликалар арқылы, әрекеттік – кейіпкердің шешім қабылдауы арқылы, метафоралық – визуалды және интонациялық кодтар арқылы беріледі. Сонымен қатар зерттеу төрт теорияны: медиалингвистикан, бала дискурсы, когнитивтік-прагматика және лингвоконцептологияны өзара байланыста қарастырып, олардың арасындағы теориялық және әдіснамалық тартысты айқындайды. Бұл теориялардың әрқайсысы бала қабылдауыына әр қырынан ықпал етеді. Бірі көрнекілік пен интонацияға мән берсе, екіншісі ұғымдық тұтастықты сақтауға бағытталған. Зерттеу қорытындысы мультимедиалық бейімдеудің семиотикалық кешені ретіндегі маңызын көрсетіп, ұлттық таным мен тәрбиенің заманауи кодттау үлгісін ұсынады.

Автор туралы мәлімет

Айнұр Абдыкадырова, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

докторант
Осман Йылдыз, Сүлеймен Демирел университеті

доктор, профессор

Әдебиеттер тізімі

Ахметов, З. (1995). Абайдың ақындық әлемі. Алматы: Ғылым.

Дадебаев, Ж. (2021). Абай поэзиясының концептуалды поэтикасы. Алматы: Қазақ университеті.

Добросклонская, Т.Г. (2008). Медиалингвистика: системное описание медиадискурса. Москва: ФЛИНТА.

Есенова, Қ.Ө. (2018). Қазақ медиамәтінінің дискурстық табиғаты. Алматы: Қазақ университеті.

Мырзахметов, М. (2006). Абай және ұлттық идея. Алматы: Ана тілі.

Al-Harbi, S. (2015). The impact of media on children’s language development. European Scientific Journal, 11(17), 51–58.

Austin, J.L. (1962). How to Do Things with Words. Oxford: Clarendon Press.

Fauconnier, G., & Turner, M. (2002). The Way We Think: Conceptual Blending and the Mind’s Hidden Complexities. New York: Basic Books.

Gençalp, H. (2019). Mediated Multimodal Discourse in Social Media. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 9(3), 421–432.

Linebarger, D.L., & Piotrowski, J.T. (2009). Television as storyteller: How exposure to television narratives impacts at-risk preschoolers’ knowledge of story structure and narrative skills. British Journal of Developmental Psychology, 27(1), 47–69. DOI: https://doi.org/10.1348/026151008X400445

Linebarger, D.L., & Vaala, S.E. (2010). Screen media and language development in infants and toddlers: An ecological perspective. Developmental Review, 30(2), 176–202. DOI: https://doi.org/10.1016/j.dr.2010.03.006

Roseberry, S., Hirsh-Pasek, K., & Golinkoff, R. M. (2009). Live action: Can young children learn verbs from video? Child Development, 80(5), 1360–1375. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2009.01338.x

Searle, J.R. (1969). Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language. Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139173438

Sperber, D., & Wilson, D. (1995). Relevance: Communication and Cognition (2nd ed.). Oxford: Blackwell.

Tomasello, M. (2003). Constructing a Language: A Usage-Based Theory of Language Acquisition. Harvard University Press.

Topuzkanamiş, E. (2021). Child Language and Educational Discourse: Structural Repetition Patterns in Turkish Educational Texts. Turkish Journal of Education, 10(1), 12–21.

Türk, A.S. (2023). The semiotic role of animated characters in children’s media. International Journal of Social Humanities Sciences Research, 10(1), 88–102.

Ulu, E. (2020). Representation of Nature in Children’s Literature and Its Effects on Character Development. Journal of Language and Literature Education, 6(2), 34–42.

Vygotsky, L.S. (1991). Thought and Language. Cambridge, MA: MIT Press.

Zimmerman, F. J., Christakis, D. A., & Meltzoff, A. N. (2007). Associations between media viewing and language development in children under age 2 years. Journal of Pediatrics, 151(4), 364–368. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jpeds.2007.04.071