Abay and the Turkish World within the Framework of Ethnolinguistic Vital Theory

Arif  Bayram

doi:10.71078/xsp4hp22

Авторлар

Ариф Байрам Кастамону университеті Автор https://orcid.org/0000-0002-2756-4039

DOI:

https://doi.org/10.71078/xsp4hp22

Түйін сөздер:

Абай Құнанбаев, этнолингвистикалық өміршеңдік, түркі әлемі, тіл бірлігі, мәдени тұрақтылық

Аңдатпа

Тіл тек қарым-қатынас құралы емес; Ол сондай-ақ мәдени бірегейлікті, тарихи жады мен әлеуметтік тиесілілікті ең күшті тасымалдаушылардың бірі болып табылады. Тілдерді қорғау және сақтау тек лингвистикалық мәселе ретінде ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік-саяси және мәдени мәселе ретінде де қарастырылады. Осы тұрғыда этнолингвистикалық өміршеңдік теориясы тілдің қоғамдық өмірде қолданылу жиілігін, ұрпақтар арасындағы берілуін және әлеуметтік функционалдығын зерттейтін көп өлшемді теориялық көзқарас болып табылады. Қарастырылып отырған теория; Ол тілдің әлеуметтік контексте өмір сүре алатындығын анықтайтын «мәртебе, демографиялық құрылым және институционалдық қолдау факторлары» негізінде осы көп деңгейлі процесті талдауға мүмкіндік береді. Бұл зерттеуде өміршеңдіктің этнолингвистикалық теориясы аясында қазақ зиялысы, ойшылы Абай Құнанбаевтың түркі әлеміндегі мәдени-тілдік рөлі ерекше атап өтілді. Абай өлеңдері, философиялық ойлары мен тәрбиелік көзқарасы қазақ түрік тілін ғана емес, түркі әлемінің ортақ мәдени жады мен тілдік бірлігін сақтап қалудың іргелі қайнар көзі ретінде ерекше көзге түседі. Абай тіл тек қатынас құралы емес дейді; әлеуметтік бірегейліктің, тарихи жадының және мәдени сабақтастықтың тасымалдаушысы ретінде қарастырылады; Ол өз еңбектерінде тілді адамгершілік құндылықтармен, тәрбиемен, интеллектуалдық түрлендірумен байланыстыру арқылы қоғамның санасын көтеруді мақсат етті. Абайдың зияткерлік мұрасы түркі әлемі үшін тарихи тұрғыдан да, қазіргі кезде де, әсіресе, ортақ тілдік сананы қалыптастыру және мәдени тұрақтылық тұрғысынан стратегиялық маңызға ие. Абай шығармалары тек әдеби немесе философиялық байлық емес; Сондай-ақ түрік әлеміндегі тілге негізделген сәйкестік құрылысының үздіксіздігін қамтамасыз ететін күшті тірек болып саналады. Осы тұрғыда Абайдың тіл туралы түсінігі мен шығармаларының түрік қауымдары арасындағы этнолингвистикалық байланысты нығайтудағы орны осы зерттеудің негізгі тақырыбын құрайды.

Автор туралы мәлімет

Ариф Байрам, Кастамону университеті

PhD докторант

Әдебиеттер тізімі

Aksan, D. (1998). Her Yönüyle Dil, Ankara, TDK Yayınları.

Berbercan, M. T. (2010). Tarihî Türk Şivelerinde Geçen Bazı İçecek Adları Hakkında Leksikal Tespitler, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, C. 5, S. 4, S. 914-929. DOI: https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.1639

Giles, H., Bourhis R. Y., Taylor D. M. (1977). Towards A Theory Of Language İn Ethnic Group Relations. Language, Ethnicity And Intergroup Relations. London, Academic Press.

İmer, K. (1990). Dil Ve Toplum, Ankara, Gündoğan Yayınları.

Kaplan, M. (1993). Dil Ve Kültür, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, C: 1993/II S: 500, 108-110.

Kaplan, M. (1998). Kültür Ve Dil, İstanbul, Dergâh Yayınları.

Kara, A. (2019). Kazak Millî Şairi Abay Kunanbayoğlu’nun Hayatı Ve Eserleri, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, C. 66, 14-18.

Rahimi, M. (2013). Dil Hayatiyeti Bağlamında Horasan Türklerinin Bugünkü Durumu, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIII/2, 131-142.

Rahimi, M. (2020). Dil Canlılığı Bağlamında Halaç Türklerinin Durumu, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 17(2), 131-145. DOI: https://doi.org/10.1501/MTAD.17.2020.2.10

Söylemez, O, Ateş Ö.F. (2021). Kazak Şiirinde Abay, Modern Science And Education: Trends And Scientific Solutions, s.11-18.

Tekin, F. (2008). Özbek Türkçesi Söz Varlığına Bir Bakış (Xıx. Yüzyılın İkinci Yarısı-Xx. Yüzyıl Başları), Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic, 3(7), 608-618.

Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Multilingual.

Şirmemmed H. (2014). Mehmet Emin Resulzade: Eserleri (1909-1914), II. Cilt, II. Baskı, Bakü, Təhsil.