Абай қара сөздерінің тілді қолдану жағдайындағы әдеби аспектісі

Аңдатпа

Абай (Ибраһим) Құнанбаев – 1845-1904 жылдар аралығында өмір сүрген қазақтың ұлы ақыны, жазушысы, ойшылы, композиторы және саясаткері. Қазіргі қазақ әдебиетінің негізін салушы болып саналады. Оның әдеби қырына баға бергенде поэзияда да, прозада да шығармалар тудырғаны байқалады. Оның алған жан-жақты білімі оның поэзиядағы да, прозадағы да шығармаларының мазмұнының, тіл құрылымының, формалық ерекшеліктерінің өзіндік ерекшелігін қалыптастырады. Түркияда көптеген зерттеулер жүргізілген Абай өлеңдері стильдік тұрғыдан бағаланды. Бірақ оның прозалық шығармаларының да өзіндік стилі бар екені, бұл тақырыпта дербес академиялық зерттеулер жүргізілмегені байқалады. Бұл зерттеуде Абайдың «Қара сөз» деп аталатын 45 прозалық шығармасынан іріктеу әдісімен сөйлемдер іріктеліп алынып, оның прозада да әсерлі стилі бар екені айқындалуға тырысқан. Абай прозалық шығармаларында да стильдік ерекшелік танытып, оларды сан қырынан бағалауға болады. Бірақ бұл зерттеудің шектеулілігіне байланысты Абайдың «Қара сөздері» тоғыз тармақтан тұратын зерттеумен бағалануға тырысты. Зерттеу нәтижесінде Абай бұл әсерлілікке кейбір сөйлем түрлерін, монологтық немесе диалогтық мәнердегі шешендік сөздерді, дәйексөздерді қолдану арқылы жеткені анықталды. Бұл зерттеуде бағалана алмаған басқа стильдік элементтерге баға беру Абайдың қазақ тілін қолданудағы жетістігі мен прозаны поэтикалық стильге жақындатудағы көркемдік қабілетін айқынырақ ашып, абайтану ғылымына септігін тигізеді.