Абай әлемі – тектілік пәлсапасының бастауы

Аңдатпа

Тектілік табиғатын зерделеу, оның халық пәлсапасына, ұғымдық кеңістігіне бойлау – бүгінгі елтанымдық ұстанымдар өрісінің еңселісі. Қазақ халқының «тек» сөзіне үлкен мағына беруі – өмір дәлелдеген ақиқат, заман қашаған шындық. Бүгінгі «генетика», «генофонд», «генетикалық код», «генетикалық ақпарат» сөздерінің ғылыми-танымдық дәйектемесі «тектілік» ұғымынан гөрі «шығу тегі», «қандық құрамы», «адамның физио-анатомиялық ерекшелігі», «гендер жиынтығы» сияқты мағыналардың тоғысынан бастау алса, «тек» сөзінің өзіне ғана тән семантикалық ой өрісі қазақ танымымен біте қайнасып, ұлттық ділі мен құндылықтарының қайталанбас шоқтығын құрайды. Қазақ үшін тек – саналы ұрпағының бастауы, өмірлік пәлсапасының арқауы, тамырлы сабақтастықтың ажырамас бірлігі. Осындай киелі бастаудан нәр ала қалыптасқан Абай шығармаларын талдау, ақынның өсу жолын зерделеу, ұлы сөз зергерінің танымдық өрісімен сабақтастықты анықтау тектілік пәлсапасының «адамтану» әлемінің құпиясымен астарласу, ішкі құндылықтарымен тоғыса өмірлік бағдарын анықтау мүмкіндіктерін өзектеуге жетелейді. Тегі мен тәрбиесі, өскен ортасы мен бойына жинаған өнегесі Абай шығармаларының өмірлік тәжірибесін таным көкжиегімен сабақтай отырып, саналы қағидаттар тізбегін саралағаны ақиқат. Бергісі Құнанбай, арғысы Өскенбай, Ырғызбай, Айдос Олжайұлы сияқты бабалар рухымен өсіп өнген Абайдың тектілігі айтулы билер мұратымен, аға сұлтан қайратымен қашалды. «... ары бар, ақылы бар, ұяты бар, ата-ананың қызынан ғапыл қалма!»-деп ақынның өзі жырлағандай, мақала аталар жолымен, бабалар мұратымен адам бойында қаланатын қасиеттер арқылы өмірлік ұстанымдар мен құндылықтар пәлсапасы өзектелетінін талдауға бағытталған.