Etnolinguistik Hayatiyet Teorisi Çerçevesinde Abay ve Türk Dünyası

Аннотация

Dil, yalnızca bir iletişim aracı değil; aynı zamanda kültürel kimliğin, tarihsel hafızanın ve toplumsal aidiyetin en güçlü taşıyıcılarından biridir. Dillerin korunması ve yaşatılması ise sadece dilbilimsel değil, sosyopolitik ve kültürel bir mesele olarak da değerlendirilmektedir. Bu bağlamda ele alınan Etnolinguistik Hayatiyet Teorisi, bir dilin toplumsal yaşam içindeki kullanım sıklığını, kuşaklar arası aktarımını ve toplumsal işlevselliğini inceleyen çok boyutlu bir kuramsal yaklaşımdır. Söz konusu teori; bir dilin toplumsal bağlamda varlığını sürdürüp sürdüremeyeceğini belirleyen “statü, demografik yapı ve kurumsal destek faktörlerini” temel alarak bu çok katmanlı süreci analiz etmeye olanak tanır. Bu çalışmada da Etnolinguistik Hayatiyet Teorisi çerçevesinde Kazak aydını ve düşünürü Abay Kunanbayev’in Türk dünyası içerisindeki kültürel ve dilsel rolü üzerinde durulmuştur. Abay’ın şiirleri, felsefi düşünceleri ve eğitim anlayışı yalnızca Kazak Türkçesinin değil, aynı zamanda Türk dünyasının ortak kültürel belleğinin ve dil birliğinin canlı tutulmasında temel bir kaynak olarak öne çıkmaktadır. Abay, dili sadece bir iletişim aracı değil; toplumsal kimliğin, tarihsel hafızanın ve kültürel devamlılığın taşıyıcısı olarak görmüş; eserlerinde dili ahlaki değerlerle, eğitimle ve düşünsel dönüşümle ilişkilendirerek halka bir bilinç kazandırmayı hedeflemiştir. Abay’ın düşünsel mirası, özellikle ortak dil bilincinin oluşumu ve kültürel sürdürülebilirlik açısından Türk dünyası için hem tarihsel hem de güncel düzlemde stratejik bir önem arz etmektedir. Abay’ın eserleri yalnızca edebi ya da felsefi bir zenginlik değil; aynı zamanda Türk dünyasında dil temelli kimlik inşasının sürekliliğini sağlayan güçlü bir referans noktası olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, Abay’ın dil anlayışı ve eserlerinin, Türk toplulukları arasındaki etnolinguistik bağların güçlendirilmesindeki yeri, bu çalışmanın temel inceleme konusunu oluşturmaktadır.