Синтаксистік норма мәселелері

Рая Дәрменқұлова; Мирамгүл Сарсембаева

doi:10.71078/w76hgp85

Авторлар

Рая Дәрменқұлова Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Автор https://orcid.org/0009-0005-4433-3581
Мирамгүл Сарсембаева М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті Автор https://orcid.org/0000-0001-9746-3455

DOI:

https://doi.org/10.71078/w76hgp85

Түйін сөздер:

синтаксистік норма, құрылым, тілдік норма, баяндауыш, әдеби тіл, көркем әдебиет

Аңдатпа

Мақалада қазақ тілі синтаксис жүйесіндегі норма мәселесі қарастырылады. Тіл мәдениетінің өзекті мәселесінің бірі – норма. Жүйелілік, реттілік болып табылатын норма тілдің барлық көрінісінде, яғни қолданысының барлық түрінде орын алатын тілдік, әлеуметтік категория.

Баяндауыштық формада жұмсалатын етістікті сөз тіркестердің қолданылуы норма тұрғысынан талданып, сипаттама беріледі. Сондай-ақ, синтаксис жүйесіндегі нормалар туралы айтқанда аналогияның да ықпалы сөз болады. Өзара синонимдес келетін формалардың бірі аналогия заңдылығынан пайда болады.

Әрбір синтаксистік тұлғалардың синонимдік варианттарының болуына қарамастан олардың қолданылу нормасы бар. Синтаксистік тұлғалардың нормасы ең алдымен олардың тіркесу, жұмсалу ерекшеліктері грамматикалық қасиеттермен және жүйелілік қатынастармен анықталады. Осы мәселе де мақалада кеңінен қарастырылады.

Автор туралы мәлімет

Рая Дәрменқұлова, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

филология ғылымдарының кандидаты, аға оқытушы
Мирамгүл Сарсембаева, М.Х. Дулати атындағы Тараз университеті

филология ғылымдарының кандидаты, доцент

Әдебиеттер тізімі

Балақаев, М., Сыздықова, Р., Жанпейісов, Е. (1968). Қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы: Мектеп.

Болғанбаев, Ә. (1970). Қазақ тіліндегі синонимдер. Алматы: Ғылым.

Ерназарова, З.Ш. (2001). Қазақ сөйлеу тілі синтаксистік бірліктерінің прагматикалық негіздері: Филол. ғыл. док. дис. Алматы.

Исаев, С. (1992). Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар. Алматы: Ана тілі.

Пауль, Г. (1960). Принципы истории языка / Пер. с нем. Москва: Изд. иностр. лит.

Сенкевич, М.П. (1976). Стилистика научной речи и литературное редактирование научных произведений. Москва: Высшая школа.

Серебренников, Б.А. (1980). Фонетический и грамматический строй языка и история народа / В кн.: Проблемы современной тюркологии. (С. 60-67) Алматы: Наука.

Смағұлова, Г. Н. (1998). Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мәдени аспектілері. Алматы: Ғылым.

Соссюр, Ф. (1977). Труды по языкознанию / Пер. с. франц. Москва: Прогресс.