«Қиссас-ул-әнбия» ескерткішінің көркемдігі, ұрпақ тәрбиесіндегі танымдық мәні
DOI:
https://doi.org/10.71078/bs0da140Түйін сөздер:
Рабғузи, қисса, тәрбие, қиссашы, танымдық мәнАңдатпа
«Қиссас ул-әнбия» кітабының тәрбиелік мәні адамның өз болмысын танып, өмірдің мәніне, жаратылыстың сырына үңілуге, жұмбағы көп тылсым әлемді аралай отырып, қиял-ойды дамытуға құрылуымен, адам бойында кездесетін қасиеттердің ең ізгі дегендерін қалыптастыруға ықпал етуімен маңызды болып саналатын үлкен тәлім мектебі, тәрбие құралы. Жасыратыны жоқ, ғылым дамыған мына заманда тіршіліктің, табиғаттың жаратылысын ғылым арқылы түсініп, түсіндіретін бала үшін қисса жанры өтпеуі де мүмкін. Себебі, оларды «техникалық сана» басқарады. Батыстан келген адам санасының қиялына шекара қою яғни әлемнің көзге көрінетін ғана тұсын зерттеп тану біздің кең далада өсіп ержеткен бабаларымыздың ұрпағының қиял көкжиегін келтелікке ұрындырғаны рас. Алайда қисса арқылы адам бойында болуы тиіс қандай эмоцияларды қалыпқа келтіре аламыз деген сұраққа былай жауап беруге болады: «Қисса болмыстан шығатын эмоцияның барлық қабатын қамтиды. Мысалы, Жүсіптің қиссасы арқылы махаббат эмоциясын тәрбиелейді. Дәуіт, Зәкірия, Ыбырайым пайғамбарлардың қиссалары арқылы адам бойындағы қайғы, шаттық эмоцияларын суғарады. Сүлеймен мен құмырсқаның диалогын оқығанда жүрекке даналықтың дәнін егіп жібереді. Әлемнің жаралу қиссасын оқысаңыз таңырқатып, елітіп ала жөнеледі. Яғни, қиссаның өн бойындағы бүкіл құндылық оқырманның жан қатпарында бүрісіп жатқан адами эмоцияларды суғарып, қайта суырып алады. Салақтыққа тақуалықты, арсыздыққа ұжданды, зұлымдыққа ізгілікті қоса қабат жаратқанын оқыту арқылы да біз жас ұрпақты жаман қасиеттерден арылтуға ықпал ете аламыз. Рабғузидің «Қиссас-ул-әнбия» ескерткішіндегі қиссалар ХХІ ғасырдағы «z» ұрпақ саналатын балалар үшін таптырмас тәрбие құралына айналып отыр. Оған дәлел ретінде жер-жерден ашылған қисса орталықтарын айтсақ болады. Алматы, Астана, Шымкент, Атырау, Маңғыстау, Ақтау, Түркістан сынды тағы басқа аймақтарда ашылған орталықтар қиссаны оқытып және қиссашы болуға тәрбиелеп жатыр. Аталған мақаламызда да Рабғузидің «Қиссас-ул-әнбия» ескерткішіндегі қиссаларының ұрпақ тәрбиесіндегі танымдық мәні талданып отыр.
Әдебиеттер тізімі
Ғаббасов, С. (2008). Педагогика мен психология негіздері. Алматы: Таймас баспа үйі.
Ергөбек, Қ. (2003). Арыстар мен ағыстар: Әдебиеттану, сын әлемі. Алматы: Қазығұрт.
Ергөбек, Қ., & Қожа, М. (2019, желтоқсан 5). «Қиссас-ұл әнбия» – Бұл шығарма қай жерде туған? Egemen Qazaqstan. https://egemen.kz/article/215008-qissas-ul-anbiya-%E2%80%93-bul-shygharma-qay-dgerde-tughan
Ергөбек, С., & Көшенова, Т. (2014). «Қиссас-Ул Әнбия» әдеби ескерткіші және оның жариялану, зерттелу мәселелері. Ахмет Ясауи Университетінің Хабаршысы, (2), 325 б.
Жоламанқызы, В. (2023, ақпан 24). Қазақстандық жұптар неге ажырасады? Inform.kz. https://www.inform.kz/kz/kazakstandyk-zhuptar-nege-azhyrasady_a4039370
Жұмалиев, Қ. (1958). Қазақ эпосы мен әдебиет тарихының мәселелері (1-том). Алматы: Қазмемкөркемәдеббас.
Кенжебаев, Б., Сүйінішәлиев, Х., Жолдасбеков, М., & Мағауин, М. (Құраст.). (1967). Ертедегі қазақ әдебиеті хрестоматиясы. Алматы: Мектеп.
Керімбай, С., Нәби, Ә., & Төлеген, М. (Құраст.). (2022). Қисса сүл-әнбия. Экзистенциялық талдау. Алматы: OtbasyBooks.
Керімбай, С., Нәби, Ә., Төлеген, М., & Тайғарин, С. (Құраст.). (2019). Логотерапия немесе өмірге құштарлық: Отбасы хрестоматиясы. Алматы: Орхон.
Қазақ әдебиетінің ертедегі нұсқалары. (1967). Қазақ Совет энциклопедиясы. Алматы: Мектеп.
Құнанбаев, А. (2019). Өлеңдер (құраст. Е. Тілеш). Нұр-Сұлтан: Фолиант.
Логотерапия. (n.d.). Wikipedia. https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%8F
Мұқанов, С. (2018). Өмір мектебі (1-кітап). Алматы: Өлке.
Нұрахметұлы, И. (2005). Ұлыстық әдебиеттен ұлттық әдебиетке дейін (б.з.д. Х ғ.-ХҮІІІ ғ.дейін). Астана: Еуразия ұлттық университеті.
Сүйіншәлиев, Х. (1969). Қазақ әдебиетінің қалыптасу кезеңдері. Алматы: Жазушы.
Ұласқанұлы, Б. (2020, наурыз 26). Салауат айтудың сауабы. Muftyat.kz. https://www.muftyat.kz/kk/articles/sermons/2020-03-26/30703-salauat-aitudyn-sauaby/
Жүктеулер
Жарияланды
Журналдың саны
Бөлім
Лицензия
Авторлық құқық (c) 2025 Б.Ж. Мауленова (Автор)
Бұл жұмыс Creative Commons Attribution-Коммерциялық емес 4.0 халықаралық лицензиясы.
Дәйексөзді қалай келтіруге болады
